پیروزی که تبدیل به شکست شد

در هفتم یا پانزدم ماه شوال سال سوم هجری نبردی بین مشرکین مکه و مسلمانان در اطراف مدینه رخ داد که به غزوه ی احد مشهور شد. احد نام کوه در اطراف مدینه است و جهت نامگذاری جنگ به احد این است که اولا نبرد در اطراف این کوه انجام شد و ثانیا این کوه از موقعیت استراتژیک بسیار مهمی در حین و بعد از جنگ برخوردار بود. در این نوشتار جزئیات نبرد را بیان نمی کنیم ولی نکته ای که نقل آن بسیاری ضروری به نظر می رسد این است که چرا سرانجام غزوه احد به شکست ظاهری مسلمانان منجر شد.

برای بیان عوامل تاثیر گذار در این مطلب باید به چند مطلب حائز اهمیت اشاره کنیم. اولین مطلب تخلف عبدالله بن ابی از لشکر اسلام و به تبع او یک سوم افراد (300 نفر) شرکت کننده در جنگ است. علت این امر در ظاهر عدم پذیرش استراتژی عبدالله بن ابی در جنگ است که وی می گفت باید در داخل مدینه بجنگیم ولی پیامبر صلوات الله علیه و آله با مشورت بزرگان لشکر چون عموی بزرگوارشان حمزه در نهایت به جنگ در خارج مدینه رضایت دادند. دومین مطلب تخلف محافظان دره ای است که به جهت محاصره نشدن مسلمانان توسط سپاه مشرکین، محافظانی برای آن در نظر گرفته شده بود. علت این امر هم بنابر آنچه در تواریخ ذکر شده جمع آوری غنائم است. مطلب دیگر فرار کردن لشکر اسلام از گرداگرد رسول خدا صلوات الله علیه و آله و پناه بردن آنها به کوه احد است. علت این امر هم بنابر نقل برخی کتب، شایعه کشته شدن پیامبر اسلام صلوات الله علیه وآله است.

در مقام تحلیل احتمال دارد کسی بگوید تخلف عبدالله بن ابی تاثیر در سرنوشت جنگ نداشت چون مسلمانان بدون آن ها نیز در جنگ پیروز شدند. در جواب می گوئیم بله مسلمانان در ابتدا پیروز شدند ولی در ادامه که لشکر به نیروی جنگی نیاز داشت جای خالی این افراد حس شد ضمن اینکه اگر این گروه که جمعیتی زیادی هم بودند در جنگ شرکت می کردند شاید وضعیت به گونه ای دیگر رقم می خورد.

احتمال دارد در مورد تخلف محافظان دره کسی بگوید چه اینها بودند چه نبودند خالد بن ولید با 200 سواره می توانست به افراد محافظ دره حمله کرده و آن ها را شکست دهد. ضمن اینکه محافظان دره به گمان پایان یافتن جنگ از محل انجام وظیفه ی خود جدا شدند. در جواب می گوئیم اولا خالد بن ولید قبل از  رفتن محافظان به سمت میدان جنگ، به قصد جنگ با آن ها حرکت کرد ولی با مقاومت آن ها مواجه شد و برگشت. ثانیا حضرت محمد صلوات الله علیه و آله به محافظان توصیه اکید کردند که در هر صورت چه ما شکست خوردیم  چه ما پیروز شدیم چه آن ها سمت مدینه آمدند و چه ما به سمت آن ها رفتیم نباید محافظت از دره را رها کنید. ثالثا در هنگامی که آن ها قصد عزیمت داشتند عبد الله بن جبیر فرمانده محافظان دره نسبت به امر رسول خدا صلوات الله علیه و آله تذکر داد ولی آن ها توجه نکرده و محل ماموریت خود را ترک کردند.

در مورد مطلب سوم هم شاید کسی بگوید طبیعی است که وقتی فرمانده جنگ در میدان جنگ کشته می شود افرادش پراکنده شده و به قصد حفظ جان خود به مکان های امن پناه می برند که بهترین جا در آن زمان و مکان کوه احد بوده است. در جواب می گوئیم اولا وقتی پیامبر صلوات الله علیه وآله توسط یکی از مشرکین مجروح شدند و آن مشرک فریاد زدن به لات و عزی سوگند من محمد را کشتم، پیامبر صلوات الله علیه و آله فریاد زدند انا رسول الله الی این تفرون عن الله و عن رسوله و ثانیا مگر افرادی که اطراف ایشان بودند (مانند امیرالمومنین علیه السلام) و از ایشان دفاع می کردند در میدان جنگ نبودند و شایعات را نمی شنیدند؟ ضمن اینکه اسلام دائر مدار افراد نیست ولو اینکه پیامبر صلوات الله علیه و آله در جنگ هم کشته می شد ولی آن عده نباید جنگ را رها می کردند چنانچه خداوند نیز در قرآن کریم می فرماید اگر رسول خدا صلوات الله علیه وآله فوت کرد شما نباید به دین اجداد خود دوباره برگردید.

مطالعه تاریخ به صورت کلی باید برای درس گرفتن و تعقل باشد وگرنه نقل آن فایده ای ندارد. نکته ای که از این جریان می توان نتیجه گرفت این است که ولو ما در مسئله ای صاحب نظر و اندیشه هستیم ولی باید گوش به فرمان فرمانده و رهبر باشیم. اگر ایشان در مورد مطلبی نظری ارائه کردند باید طبق همان نظر عمل کرده و اجتهاد در مقابل نص را کنار بگذاریم. در مرحله بعد نیز اگر با فقدان رهبر و فرمانده مواجه شدیم مطابق دستورات و منویات قبلی ایشان عمل کرده و حرف وی را توجیه و تفسیر نکنیم. اینگونه نباشیم که رهبر مرده را بیشتر از رهبر زنده دوست داشته باشیم چرا که حرف رهبر مرده قابل توجیه است ولی حرف رهبر زنده چنین نیست.

درباره ی عبدالحجت حق جو

مطلب پیشنهادی

مناقب امیرالمومنین علیه السلام (1)

هر یک از ائمه علیهم السلام در مسئله ای بارز بودند. مثلا در مورد امام …

درس داده کاوی و علوم اسلامی

جلسه‌ای با همین عنوان به همت ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند و موسسه امام خمینی در …

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *