عبدالحجت حق جو
شاید این مطالب برایتان مفید باشد
فِداء در لغت به معنای چیزی (مال و مانند آن) است که در مقابل آزادی دیگری قرار داده می شود و در اصطلاح قربانی شدن حضرت مسیح در مقابل گناه حضرت آدم است که این گناه در نوع بشره گسترده شده بود. عده ای از برخی روایات چنین اعتقادی را نیز نسبت به شیعیان برداشت کرده اند که به روایت و جواب آن اشاره می کنیم:
متن روایت:
امام رضا علیه السلام می فرمایند آن زمان كه خداوند تبارك و تعالى به حضرت ابراهيم عليه السّلام امر فرمود كه بجاى فرزندش اسماعيل، گوسفندى را كه خداوند فرستاده بود ذبح نمايد، حضرت ابراهيم عليه السّلام در دل آرزو كرد كه اى كاش فرزندش اسماعيل عليهما السّلام را به دست خود ذبح می كرد و دستور ذبح گوسفند بجاى ذبح فرزندش به او داده نشده بود، تا به اين وسيله احساس پدرى را كه عزيزترين فرزندش را به دست خود ذبح می كند را داشته باشد. در نتيجه شايسته رفيع ترين درجات ثواب در صبر بر مصائب شود.
خداوند عزّ و جلّ نيز به او وحى فرمود كه: اى ابراهيم! محبوبترين خلق من، نزد تو كيست؟ ابراهيم گفت: خدايا! مخلوقى خلق نكردهاى كه از حبيبت محمّد صلى اللَّه عليه و آله نزد من محبوبتر باشد. خداوند به او وحى فرمود كه: اى ابراهيم آيا او را بيشتر دوست دارى يا خودت را؟ او گفت: نه، او را بيشتر دوست دارم. خداوند فرمود: آيا فرزند او را بيشتر دوست دارى يا فرزند خودت را؟ عرض كرد: فرزند او را. خداوند فرمود: آيا بريده شدن سر فرزند او از روى ظلم، به دست دشمنانش دل تو را بيشتر به درد می آورد يا بريدن سر فرزندت به دست خودت بخاطر اطاعت از فرمان من؟ گفت: بريده شدن سر فرزند او به دست دشمنانش دل مرا بيشتر به درد می آورد، خداوند فرمود: گروهى كه خود را از امّت محمّد صلى اللَّه عليه و آله می دانند، فرزندش حسين را به ظلم و ستم به مانند گوسفند ذبح خواهند كرد و با اين كار مستوجب خشم و غضب من خواهند شد.
ابراهيم عليه السّلام بر اين مطلب جزع و فزع نموده، دلش به درد آمد و شروع به گريه كرد. خداوند عزّ و جلّ هم به او چنين وحى فرمود: اى ابراهيم! به خاطر اين ناراحتى و جزع و فزعت بر حسين و قتل او، ناراحتى و اندوهت بر اسماعيل را- در صورتى كه اگر او را ذبح می كردى- پذيرفتم و رفيعترين درجات ثواب، در صبر بر مصائب را به تو خواهم داد. اين همان مطلبى است كه آيه «وَ فَدَيْناهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ»(صافات، 107) ذبح بزرگى را جايگزين او كرديم؛ بدان اشاره دارد.
آدرس: عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج1، ص: 209 و 210.
اشکال وجواب:
ممكن است اشكال شود: اگر مراد از« ذبح عظيم» قتل حضرت سيد الشهداء عليه السّلام باشد، لازم می آيد كسى كه رتبه اش بالاتر و شريفتر است جايگزين و فداى پائينتر از خود شده باشد و حال آنكه فداء در جايى بكار می رود كه پايينتر، فداء و جايگزين بالاتر شود، و آيه شريفه بلفظ ماضى است، يعنى اين كار در گذشته اتّفاق افتاد، نه اينكه در آينده( در زمان حضرت حسين بن علىّ عليهما السّلام) اين فداء و جايگزينى انجام خواهد شد.
در پاسخ مىگوئيم: اين اشكال نتيجه اين توهّم غلط است كه خداوند، حضرت سيد الشهداء عليه السّلام را فداء و جايگزين حضرت اسماعيل عليه السّلام قرار داد، حال آنكه اين توهّم خلاف صريح متن روايت است، زيرا در روايت چنين آمده: بعد از آنكه خداوند گوسفند را فرستاد تا جايگزين اسماعيل عليه السّلام گردد، حضرت ابراهيم عليه السّلام آرزو می كرد كه اى كاش فرزندش را ذبح می كرد، تا به بالاترين ثوابها نائل گرديد. خداوند هم شهادت مظلومانه امام حسين عليه السّلام را به او اطّلاع داد و ابراهيم گريه و زارى و بی تابى نمود و خداوند نيز وحى فرمود كه اين جزع و بی تابى تو را جايگزين ناراحتى و جزع و فزعت در قتل فرزندت كرده بجاى آن قبول نمودم. به عبارت ديگر ذبح عظيم همان گوسفند بوده است، كما اينكه در حديث بعدى به آن تصريح گرديده و اين مطالب بعد از ذبح، اتّفاق افتاده است.
